Sprawa opłat reprograficznych już po raz czternasty (sic!) trafiła do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. To dobrze pokazuje, jak bardzo zagmatwane i rodzące szereg wątpliwości są kwestie związane z naliczaniem i poborem opłat mających rekompensować autorom straty z tytułu zwielokrotniania utworów do prywatnego użytku przez osoby fizyczne.
Najnowsza sprawa pokazuje także jasno, że podmioty uprawnione do poboru opłat nie ustają w poszukiwaniu nowych sposobów na jej pobieranie lub zwiększenie ich wolumenu. Tym razem organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi z Austrii – Austro-Mechana – zauważając, że coraz więcej osób zaprzestaje kopiowania utworów, w zamian korzystając z nich w chmurze lub przy pomocy streamingu, postanowiła zacząć pobierać opłaty od dostawców usług chmurowych. W ramach rozpoznawania powództwa skierowanego przeciwko niemieckiej firmie Strato AG sąd austriacki skierował dwa pytania do Trybunału Sprawiedliwości UE:
1. Czy pojęcie »na dowolnych nośnikach« zawarte w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy [2001/29] należy interpretować w ten sposób, że obejmuje ono również serwery, które znajdują się w posiadaniu osób trzecich udostępniających osobom fizycznym (klientom) do prywatnego użytku (i do celów ani bezpośrednio, ani pośrednio handlowych) na tych serwerach przestrzeń do przechowywania danych, którą klienci ci wykorzystują do zwielokrotniania poprzez zapisywanie (»cloud computing«)?
2. W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej: czy przepis przywołany w pytaniu pierwszym należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie do uregulowania krajowego, zgodnie z którym autor ma prawo do odpowiedniego wynagrodzenia (wynagrodzenia z tytułu nośników danych),
– jeżeli z charakteru utworu (nadawanego przez radio lub publicznie udostępnionego albo utrwalonego na wyprodukowanym do celów handlowych nośniku danych) wynika, że będzie wskutek utrwalenia na »nośniku danych dowolnego rodzaju, który nadaje się do takiego zwielokrotniania i zostaje wprowadzony na rynek krajowy do celów handlowych«, zwielokrotniany na użytek osobisty lub prywatny,
– oraz jeżeli wykorzystuje się przy tym metodę zapisu opisaną w pytaniu pierwszym?
Z opinii rzecznika wydanej w sprawie C‑433/20 (Austro-Mechana Gesellschaft zur Wahrnehmung mechanisch-musikalischer Urheberrechte Gesellschaft mbH przeciwko Strato AG), wynika jasno, że kopiowanie w ramach prywatnego użytku może obejmować także kopiowanie przy pomocy usług chmurowych i z taką opinią trzeba się zgodzić.
Kopiowanie w chmurze polega na zapisywaniu utworu w pamięci komputerowej, tyle, że ta pamięć nie jest zlokalizowana w urządzeniu użytkownika, lecz w centrum danych dostawcy usług chmurowych. Z prawa unijnego nie wynika, aby osoba fizyczna, która kopiuje utwory w ramach prywatnego użytku musi być właścicielem urządzeń lub nośników – może także korzystać z nich w ramach odpowiedniej umowy. Taką umową może być umowa najmu, leasingu lub umowa o korzystanie z przechowywania danych w chmurze.
Jednak sam fakt możliwości wykorzystywania usług chmurowych do kopiowania utworów w ramach prywatnego użytku nie oznacza automatycznie, że serwery wykorzystywane przez dostawców takich usług powinny podlegać opłacie reprograficznej. W swojej opinii rzecznik przypomina, że opłata reprograficzna stanowi rekompensatę dla autorów i powinna być odpowiednia – ani nadmierna ani niedostateczna. Kopiowanie przy pomocy usług chmurowych nie istnieje w formie samoistnej – użytkownik musi najpierw skopiować utwór na swoim urządzeniu, a dopiero potem przesłać do usługi chmurowej, zaś nośnik w urządzeniu podlega już opłacie reprograficznej.
Rzecznik konkluduje zatem, że jeśli w danym państwie istnieje system opłat reprograficznych od urządzeń i nośników, to kopiowanie w ramach prywatnego użytku w oparciu o usługi chmurowe nie powinno być przedmiotem odrębnej opłaty, chyba, że uprawniony podmiot byłby w stanie wykazać, że opłata pobrana od urządzeń i nośników byłaby niewystarczająca. Dowód taki wymagałby jednak „znacznej wiedzy ekonomicznej i znajomości wielu gałęzi przemysłu” oraz „uprzedniego przeprowadzenia badania empirycznego w tej sprawie”.
Opinia rzecznika stanowi zatem przypomnienie, że przepisy prawa dotyczące opłat reprograficznych powinny opierać się przede wszystkich na niebudzących wątpliwości dowodach dotyczących wysokości szkody ponoszonej przez uprawnionych z tytułu kopiowania w ramach prywatnego użytku. Rozszerzenie lub zmiana wysokości opłat wymaga zatem przede wszystkim wykazania, że obecnie pobierane opłaty są niewystarczające dla zrekompensowania takiej szkody.
Nie jest to nowa teza, ale na pewno warto ją przypominać, zwłaszcza, że wielu ustawodawców (w tym polski) ustanawia przepisy dotyczące opłaty reprograficznej w sposób czysto arbitralny bez wzięcia pod uwagę realiów ekonomicznych i sposobów korzystania przez konsumentów z utworów. Ustanawianie opłat, zwłaszcza od nowych urządzeń lub nośników, lub ich zwiększanie – bez przeprowadzenia wcześniej badań dotyczących skali strat ponoszonych przez uprawnionych – jest zarówno niezgodne z przepisami prawa unijnego jak i – zwyczajnie – niesprawiedliwe.
Nawiasem mówiąc, rozszerzenie opłaty reprograficznej na serwery wykorzystywane przez dostawców usług chmurowych byłoby wątpliwe także ze względu na to, że takie serwery są wykorzystywane zazwyczaj albo przez użytkowników biznesowych (kopiowanie przez nich nie podlega zaś rekompensacie) albo przez zarówno użytkowników biznesowych jak i konsumentów (a w takim przypadku trudno byłoby ustalić, w jakim zakresie kopiowanie to dotyczy użytku prywatnego). Ponadto nie każda usługa chmurowa przeznaczona dla konsumentów służy do kopiowania utworów uprawnionych podmiotów (np. dedykowany serwis służący do backupu w chmurze własnych zdjęć użytkownika wykonanych smarfonem).
Więcej komentarzy na temat omawianej opinii rzecznika (w tym kilka moich) znajduje się w artykule Sławomira Wikariaka w Dzienniku Gazecie Prawnej Opłata reprograficzna: Danina dla artystów również od wirtualnych dysków? – GazetaPrawna.pl
Zanteresowanych tematem opłat reprograficznych zapraszam także do moich pozostałych publikacji nt opłat reprograficznych.
AI i nie tylko