Kwestie dotyczące wykorzystywania technologii informatycznych w usługach prawnych poruszane są w ostatnim czasie bardzo często – głównie w kontekście zastosowania sztucznej inteligencji. O możliwości wyeliminowania prawników i zastąpienia ich przez roboty powstało wiele publikacji prasowych. Tymczasem stosowanie technologii na potrzeby świadczenia usług prawnych to temat znacznie szerszy niż samo wykorzystanie rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji.
O LegalTech można mówić od chwili rozpowszechnienia się komputerów i oprogramowania. Są to bowiem wszelkie narzędzia wykorzystywane przez prawników – zarówno te wykorzystywane powszechnie np. edytory tekstu czy e-mail, jak i narzędzia specjalistyczne np. do zarządzania kancelarią czy też bazy informacji prawnej.
USA i Wielka Brytania vs reszta świata
Rynek narzędzi LegalTech jest bardzo rozbudowany w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych – w innych krajach, w tym w Polsce, oferta jest znacznie skromniejsza. W USA już w 1980 r. powstała organizacja International Legal Technology Association (ILTA), dedykowana temu zagadnieniu. Obecnie zrzesza ona 1440 podmiotów (głównie kancelarii) oraz ponad 20 tys. osób.
W Polsce jeszcze kilka lat temu było niewiele narzędzi informatycznych przeznaczonych dla prawników. Szersza oferta pojawiła się dopiero w latach 2012-2013. Zdecydowana większość proponowanych narzędzi to jednak dość podobne do siebie programy do zarządzania kancelariami prawnymi lub do zarządzania procesami windykacji.
Przykłady produktów i usług z zakresu LegalTech
- programy do zarządzania kancelariami prawnymi
- programy do zapisywanie czasu pracy prawników
- systemy informacji prawnej
- oprogramowanie ułatwiające tworzenie umów, pism procesowych
- wsparcie dla due diligence w trakcie transakcji, np. virtual data room
- zarządzanie prawami własności przemysłowej
- oprogramowanie wspierające procesy windykacyjne
Po co nam LegalTech
Klasyczne narzędzia LegalTech to technologia wspierająca wykonywanie zawodu prawnika. Ma pomagać w codziennej pracy, działając w tle relacji prawnik-klient. Nie chodzi tu zatem o zmianę sposobu wykonywania doradztwa prawnego, a jedynie jego usprawnienie. Tego typu narzędzia zawsze były chętnie wykorzystywane przez prawników – przykładem może być masowe korzystanie z BlackBerry lub ze smartfonów.
Zdecydowana większość prawników wykorzystuje technologie informatyczne w tradycyjny sposób – e-mail to po prostu wygodniejszy i szybszy sposób przesyłania korespondencji, a oprogramowanie do edycji tekstów to wygodny sposób redagowania pism. Niezależnie od stosowanych rozwiązań technologicznych oraz ich „nowoczesności” doradztwo prawne wykonywane jest co do zasady w taki sam sposób jak dawniej – jest doradztwem wykonywanym w sposób rzemieślniczy, gdzie najistotniejsza jest praca konkretnego prawnika i jego umiejętności oraz czas poświęcony na jej wykonywanie.
Przełom w sposobie myślenia
Kilkanaście lat temu zaczęto zauważać, że technologia pozwala na zmianę sposobu świadczenia doradztwa prawnego. Przełom w sposobie myślenia o technologiach w kontekście usług prawnych można przypisać Richardowi Susskindowi, który w 2008 roku opublikował książkę „Koniec świata prawników?” (The End of Lawyers? Rethinking the Nature of Legal Services).
Richard Susskind wskazał, że branża doradztwa prawnego zmieni się w najbliższej przyszłości pod wpływem dwóch czynników: komodytyzacji (commoditisation) usług prawnych oraz rozwoju technologii informatycznych. Wśród technologii, które miały oddziaływać na branżę prawną, Susskind wymienił m.in.:
- automatyzację tworzenia dokumentów
- komunikację z prawnikiem 24h
- elektroniczne platformy łączące prawników z klientami
- interaktywne samoobsługowe systemy do doradztwa prawnego
- systemy projektowe do zarządzania pracą prawników
- systemy online do rozstrzygania sporów (dispute resolution as a service)
Należy podkreślić, że te przewidywania powstały w roku 2008, oraz że Susskind nie uwzględnił gwałtownego rozwoju narzędzi określanych mianem sztucznej inteligencji.
Zmiany na rynku sprzyjają szerszemu wykorzystaniu technologii
Z perspektywy roku 2018 jasno widać, że część z powyższych technologii już jest obecna na rynku i zaczyna kształtować nie tylko sposób świadczenia usług prawnych ale także rynek tych usług.
Pojawiły się także zmiany na rynku, które w naturalny sposób sprzyjają szerszemu wykorzystaniu technologii. Coraz więcej firm tworzy własne działy prawne, które oceniane są pod kątem efektywności i szybkości działania. Technologia otwiera także rynek konsumencki na usługi prawne. Przykładowo platformy łączące online prawników z klientami zaczęły już realnie kształtować rynek doradztwa prawnego dla konsumentów, umożliwiając wielu kancelariom wyjście poza lokalne terytorium ich działania. Konsumenci zaczynają się także przyzwyczajać do dostępności wiedzy o prawie, a także do rozwiązań opartych na automatyzacji i dostępie online.
Do niedawna nie było narzędzi lub technologii, które realnie zmieniałyby sposób, w jaki pracują kancelarie prawne. Tak, jak wyżej wspomniałem, zmianą taką nie było wprowadzenie komputerów, edytorów tekstu czy komunikacji elektronicznej. Te narzędzia jedynie usprawniły i przyspieszyły wciąż tradycyjnie wykonywane usługi.
Wkraczają nowe narzędzia
Obecnie na rynku pojawiają się narzędzia, które mogą realnie zmienić sposób wykonywania pracy przez prawników. Można do nich zaliczyć przykładowo oprogramowanie do automatyzacji usług prawniczych lub ich elementów (np. do tworzenia umów, raportów, pism) lub oprogramowanie do analizy języka naturalnego, pozwalające na szybką analizę zbioru wielu dokumentów oraz wyciąganie na tej podstawie wniosków. Na horyzoncie pojawiły się także koncepcje i narzędzia zmierzające do automatyzacji etapu wykonywania umów w postaci tzw. smart kontraktów.
Przykładów takich narzędzi jest wiele. Często znajdują się one na wczesnym etapie rozwoju, jednak wcześniej czy później zaczną być wykorzystywane na szerszą skalę. Co więcej, o ile w przeszłości rozwojem technologii przeznaczonych dla prawników zajmowała się dość wąska grupa firm informatycznych, obecnie takich firm jest coraz więcej. Świadczy o tym także liczba startupów zajmujących się tą problematyką. AngelList – znany katalog startupów technologicznych – w 2014 roku odnotował 412 startupów określających siebie jako zajmujących się LegalTech. W 2016 roku takich podmiotów było już 1094, a w kwietniu 2018 roku jest ich 1851.
Rośnie także zainteresowanie inwestorów przedsięwzięciami zajmującymi się tematyką LegalTech. Inwestycji takich odnotowuje się coraz więcej i zwiększa się też ich skala. W konsekwencji coraz większych nakładów na rozwój technologii przeznaczonych dla branży usług prawnych należy oczekiwać w najbliższym czasie konkretnych rezultatów.
Oczekiwania klientów bodźcem do rozwoju
Każda zasadnicza zmiana wymaga jednak zwykle bodźca zewnętrznego – dla prawników takim bodźcem może być albo zmiana oczekiwań klientów albo pojawienie się konkurencji. A szersze zastosowanie technologii informatycznych do świadczenia usług prawnych i możliwość choćby częściowej ich automatyzacji zostały szybko dostrzeżone na rynku. Wystarczy spojrzeć obecnie na ofertę rynkową usług w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów RODO, która już teraz w sporej części świadczona jest nie przez same kancelarie prawne, lecz także przez firmy doradcze oraz przez firmy informatyczne.
W krajach anglosaskich na trwale na rynku usług prawnych zadomowiły się już podmioty określane jako alternatywni dostawcy usług prawnych. Firmy te oferują zazwyczaj usługi w formie produktów o stałych cenach, których sprzedaż jest rozdzielona od ich świadczenia. Przykładowo produktem może być analiza typu due diligence w ramach transakcji, która wykonywana jest przy dużym wsparciu technologii informatycznych. Technologia jest kluczem do rozwoju tego typu oferty, gdyż pozwala ona m.in. na precyzyjne określenie rzeczywistych kosztów usług prawnych, a także na tworzenie „produktów” prawniczych, częściowo samoobsługowych, które mogą sprzedawać wyspecjalizowani sprzedawcy.
Zapraszam na spotkania, jakie mam przyjemność organizować w ramach Fundacji LegalTech Polska. Omawiamy na nich tematy związane z wykorzystaniem nowych technologii w usługach prawnych, jak i kwestie prawne dotyczące coraz szerszego stosowania technologii w różnych dziedzinach życia. Informacje o dotychczasowych spotkaniach wraz z prezentowanymi na nich materiałami można znaleźć tutaj.
Jak nowe technologie zmieniają rynek usług prawnych? LegalTech #2