Od pewnego czasu coraz cz\u0119\u015bciej s\u0142yszymy o koncepcji Rules as Code. Rules as Code to tworzenie i publikowanie przepis\u00f3w lub wszelkiego rodzaju innych regulacji w formie czytelnej zar\u00f3wno dla cz\u0142owieka jak i komputer\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
Zakodowane regu\u0142y prawne maj\u0105 wiele zalet. Na przyk\u0142ad pozwalaj\u0105 na automatyzacj\u0119 podejmowania niekt\u00f3rych decyzji administracyjnych. Szczeg\u00f3lnie dobrze nadaj\u0105 si\u0119 one do automatyzacji podejmowania decyzji typu “tak\/nie” lub “je\u015bli X, to Y”, takich jak ustalanie prawa do \u015bwiadcze\u0144 lub wysoko\u015bci podatk\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
Zakodowane przepisy u\u0142atwiaj\u0105 tak\u017ce tworzenie zautomatyzowanych weryfikator\u00f3w, przy pomocy kt\u00f3rych obywatele mog\u0105 sprawdzi\u0107, czy przys\u0142uguj\u0105 j\u0105 im jakie\u015b uprawnienia lub podlegaj\u0105 jakim\u015b regulacjom, za\u015b ustawodawcy mog\u0105 zweryfikowa\u0107 wp\u0142yw nowych regulacji przy wykorzystaniu rzeczywistych danych. <\/p>\n\n\n\n
Warto zauwa\u017cy\u0107, \u017ce ju\u017c obecnie rozwi\u0105zania tego typu s\u0105 wykorzystywane przez instytucje publiczne, jednak wy\u0142\u0105cznie do swojego u\u017cytku wewn\u0119trznego. Zak\u0142ad Ubezpiecze\u0144 Spo\u0142ecznych wylicza wysoko\u015b\u0107 emerytury lub renty korzystaj\u0105c z oprogramowania, kt\u00f3re automatyzuje poszczeg\u00f3lne dzia\u0142ania w celu obliczenia tych \u015bwiadcze\u0144 wynikaj\u0105ce z przepis\u00f3w prawa. Podobnie organy skarbowe i gminy wyliczaj\u0105 zobowi\u0105zania podatkowe przy wykorzystaniu oprogramowania. Jednak obecnie podmioty prywatne nie maj\u0105 dost\u0119pu do alogorytm\u00f3w tych program\u00f3w, zatem w konsekwencji konieczne jest tworzenie wersji prawa zakodowanej r\u00f3wnolegle i niezale\u017cnie od siebie przez organy publiczne jak i podmioty prywatne (np. podatnicy tak\u017ce wyliczaj\u0105 wysoko\u015b\u0107 podatku automatycznie, jednak musz\u0105 w tym celu skorzysta\u0107 z oprogramowania innego od oprogramowania stosowanego przez organy podatkowe). <\/p>\n\n\n\n
Koncepcja Rules as Code zak\u0142ada, \u017ce zakodowane przepisy by\u0142yby dost\u0119pne publicznie, przez co wszyscy – i organy publiczne i obywatele – mieliby dost\u0119p do tej samej wersji wersji zakodowanych przepis\u00f3w, co z jednej strony obni\u017cy\u0142oby koszty, za\u015b z drugiej wyeliminowa\u0142oby b\u0142\u0119dy lub rozbie\u017cno\u015bci.<\/p>\n\n\n\n
Koncepcja Rules as Code ma tak\u017ce pozwoli\u0107 na zapanowanie nad mnogo\u015bci\u0105 regulacji prawnych, kt\u00f3rych jest coraz wi\u0119cej, s\u0105 coraz bardziej z\u0142o\u017cone i wprowadzane w szybkim tempie, co \u0142\u0105cznie prowadzi cz\u0119sto do braku sp\u00f3jno\u015bci prawa. Mnogo\u015b\u0107 regulacji prawnych to tak\u017ce coraz wi\u0119ksze obci\u0105\u017cenie dla przedsi\u0119biorc\u00f3w oraz coraz wi\u0119ksze ryzyko niezgodno\u015bci.<\/p>\n\n\n\n
Wiele kraj\u00f3w eksperymentuje z Rules as Code. Jednym z pierwszych by\u0142a Francja, kt\u00f3ra stworzy\u0142a narz\u0119dzie open source o nazwie OpenFisca<\/a> do konwersji przepis\u00f3w podatkowych na kod. Swoje eksperymenty prowadz\u0105 tak\u017ce m.in. Nowa Zelandia<\/a> oraz Singapur<\/a> i Australia<\/a>.<\/p>\n\n\n\n Rules as Code to koncepcja, kt\u00f3ra mo\u017ce by\u0107 interesuj\u0105ca zar\u00f3wno dla tych, kt\u00f3rzy tworz\u0105 wszelkiego rodzaju regulacje (zar\u00f3wno maj\u0105cych rang\u0119 akt\u00f3w prawa jak i wewn\u0119trznych, np. regulamin\u00f3w lub polityk), jak i tych, kt\u00f3rzy s\u0105 adresatami regulacji prawnych lub pr\u00f3buj\u0105 pom\u00f3c takim adresatom. Szczeg\u00f3lnie dzia\u0142y compliance w organizacjach powinny zapozna\u0107 si\u0119 z takim podej\u015bciem do tworzenia i analizy przepis\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n Koncepcja Rules as Code wykorzystuje bowiem technologie informatyczne do zwi\u0119kszenia skuteczno\u015bci prawa, co staje si\u0119 szczeg\u00f3lnie efektywn\u0105 strategi\u0105 wobec post\u0119puj\u0105cej digitalizacji gospodarki i \u017cycia spo\u0142ecznego. Regulacje prawne zapisane w kodzie komputerowym pozwalaj\u0105 na takie ukszta\u0142towanie otoczenia, w kt\u00f3rym dzia\u0142aj\u0105 adresaci norm, \u017ce dzia\u0142ania niezgodne z tymi normami staj\u0105 si\u0119 faktycznie niemo\u017cliwe. Taka perspektywa jest kusz\u0105ca zw\u0142aszcza dla organizacji staraj\u0105cych si\u0119 zapewni\u0107 zgodno\u015b\u0107 swej dzia\u0142alno\u015bci z regulacjami. W ramach proces\u00f3w biznesowych zachodz\u0105cych w organizacjach mo\u017cliwe staje si\u0119 \u015bcis\u0142e okre\u015blenie zakresu uprawnie\u0144 i ich wykorzystywania przez ka\u017cdego u\u017cytkownika systemu informatycznego. <\/p>\n\n\n\n Obecnie jednak stworzenie takiego systemu jest trudne – gdy\u017c przepisy prawa, kt\u00f3re nie s\u0105 tworzone z my\u015bl\u0105 o ich zakodowaniu, cz\u0119sto stwarzaj\u0105 wiele problem\u00f3w przy ich wt\u00f3rnym kodowaniu.<\/p>\n\n\n\n Niew\u0105tpliwie koncepcja Rules as Code ma wiele zalet, jednak wymaga tak\u017ce dalszych eksperyment\u00f3w w celu pe\u0142nego zrozumienia konsekwencji zwi\u0105zanych z jej stosowaniem. Kodowanie prawa wymaga zrozumienia i uwzgl\u0119dnienia mi\u0119dzy innymi wp\u0142ywu okre\u015blonego sposobu kodowania na zachowanie ludzi. Technologie informatyczne mog\u0105 bowiem poprzez wywieranie wp\u0142ywu na zachowanie ludzi promowa\u0107 okre\u015blone warto\u015bci. Szereg decyzji – pozornie czysto technologicznych – wyb\u00f3r technologii, okre\u015blenie sposobu jej dzialania, mo\u017ce si\u0119 wydawa\u0107 neutralnymi, jednak po\u017aniej takie decyzje mog\u0105 promowa\u0107 okre\u015blone warto\u015bci. Tym samym technologia mo\u017ce maskowa\u0107 lub zniekszta\u0142ca\u0107 intencje ustawodawcy (wi\u0119cej na ten temat we wpisie Cyfrowa transformacja a warto\u015bci<\/a>).<\/p>\n\n\n\n Warto tak\u017ce wskaza\u0107, \u017ce nie wszystkie normy prawne mo\u017cna zakodowa\u0107. Trudno sobie wyobrazi\u0107 zakodowanie zasady winy lub zdefiniowanie w ramach kodu takich poj\u0119\u0107 jak \u201enale\u017cyta staranno\u015b\u0107\u201d lub \u201edobra wiara\u201d. Szereg przepis\u00f3w wymaga od adresata normy oceny danej sytuacji i podj\u0119cia decyzji wynikaj\u0105cej z ustalonego kontekstu. Jest to podobny dylemat, kt\u00f3ry wyst\u0119puje w przypadku smart kontrakt\u00f3w (wi\u0119cej o smart kontraktach we wpisie Smart contracts \u2013 czym s\u0105 i dlaczego warto si\u0119 nimi zainteresowa\u0107?<\/a>).<\/p>\n\n\n\n Tym samym idea Rules as Code to nie tylko zagadnienie o charakterze technicznym maj\u0105ce na celu przeniesienie norm prawa do zdigitalizowanej rzeczywisto\u015bci, ale tak\u017ce szereg problem\u00f3w zwi\u0105zanych z wp\u0142ywem technologii informatycznych na stanowienie i stosowanie prawa. <\/p>\n\n\n\n Tym, kt\u00f3rzy chc\u0105 dowiedzie\u0107 si\u0119 wi\u0119cej o Rules as Code, polecam zacz\u0105\u0107 od podr\u0119cznika Rules as Code umieszczonego na GitHub<\/a>.<\/p>\n\n\n\n Nast\u0119pnie warto zapozna\u0107 si\u0119 z publikacj\u0105 OECD Cracking the code: Rulemaking for humans and machines<\/a> z pa\u017adziernika 2020 r. <\/p>\n\n\n\n Wreszcie mamy do dyspozycji now\u0105 publikacj\u0119 (marzec 2021 r.) LEGISLATION AS CODE FOR NEW ZEALAND: OPPORTUNITIES, RISKS, AND RECOMMENDATIONS<\/a> – to a\u017c 175 stron rekomendacji dotycz\u0105cych praktycznych mo\u017cliwo\u015bci wykorzystania omawianej koncepcji w praktyce.<\/p>\n\n\n\n